اصفهان شهر اصفهان
قصبه جلفا در ساحل جنوبى زاینده رود اصفهان به فرمان شاه عباس اول براى سکونت ارامنه اى که در سال ۱۰۱۳ هجرى از ارمنستان به اصفهان کوچ داده شده بودند اختصاص داده شد و بر جمعیت آن بتدریج افزوده شد، زیرا گروهى از عیسویان دیگر ایران هم از هر فرقه به حکم اشتراک مذهب در جلفا که شهر کوچکى شده بود منزل گزیدند. شاه عباس براى ارامنه جلفا حقوق و امتیازات خاص قائل شده بود چنانکه میتوانستند برخلاف سایر عیسویان به آزادى خانه و ملک و هرچه بخواهند خریدارى کنند و براى خود حاکم و قاضى و کلان‌تر ارمنى انتخاب کنند و در اجراى مراسم و تشریفات دینى خود آزادى تام داشتند.
شاه فرمان داده بود که هیچ مسلمانى در جلفا منزل نکند و هر‌گاه یکى از مسلمانان نسبت به افراد ارمنى بدرفتارى کند او را به سختى کیفر دهند و همچنین اجازه داده بود که ارمنیان جلفا اعم از زن و مرد مانند ایرانیان لباس بپوشند و سران آن‌ها مانند بزرگان و اعیان ایرانى در اسب سوارى خود زین و لگام زرین و سیمین بکار برند.
در ماه شوال ۱۰۲۸ هجرى شاه عباس تمام زمینهاى کنار زاینده رود را که ارامنه جلفا در آنجا براى خود خانه ساخته بودند و ملک شخصى وى بود به موجب فرمانى به آن‌ها بخشید و براى جلب خاطر ارامنه جلفا و عیسویان دیگر که در پایتخت او بسر میبردند و نیز به ملاحظات سیاست خارجى خود در سال ۱۰۲۳ هجرى قمرى به ساختن کلیساى بزرگ در جلفا براى ارامنه و پیروان دین عیسى همت گماشت، در پرتو این آزادى و رفاه و آسایشى که براى ارامنه موجود شد، جلفا تدریجاً بسط و توسعه یافت و بصورت شهر کوچک زیبائى درآمد. خانه هاى زیبا و باغهاى بزرگ میوه مخصوصاً تاکستانهاى وسیع پیدا کرد و کلیسا‌ها و برجهاى ناقوس در گوشه و کنار آن بنا گردید. هماکنون در جلفا سیزده کلیساى تاریخى وجود دارد که بعضى از آن‌ها مانند کلیساى بیدخم (بیتاللحم) از دوره شاه عباس اول و کلیساى وانک از دوره شاهعباس دوم از شاهکارهاى هنرى اصفهان به شمار میروند و داخل آن‌ها عموماً زرنگار و با تابلوهاى بزرگ نقاشى و صفحات عالى گچبرى و از اره هاى کاشیکارى آراسته شده است. بانى ساختمان کلیسا‌ها و اسقفها و کشیشان بزرگ و کلانتر‌ها و اشخاص سر‌شناس در رواق‌ها و ایوان‌ها و محوطه هاى کلیسا‌ها مدفون شده اند و بر مزار آن‌ها سنگهاى یکپارچه مرمرى و پارسى داراى کتیبه و آرایشهاى گل و بوته قرار دادهاند. قبرستان قدیمی جلفا در جنوب آن و در دامنه کوه صفه، قرار دارد هزاران قبر با تخته سنگ هاى یکپارچه منظره مخصوص باین قبرستان مسیحی هاى اصفهان داده است. بسیارى از قبور داراى خط و نقوش برجسته است و مشاغل و مناصب درگذشتگان ارمنى در قرن ۱۷ و ۱۸ و ۱۹ میلادى از مطالعه این نقوش و خطوط معلوم میشود.
یکى از ارامنه هنرمند جلفا بنام آبراهام گورگنیان در سالهاى اخیر دست به کار جالبى زده و به تشویق هیئت خلیفه گرى جلفا و یکى از دانشمندان و مطلعین معاصر ارمنى بنام هانانیان که در سال ۱۳۴۰ شمسى درگذشت مجموعه اى از نقوش سنگهاى قبور ارامنه و کتیبه هاى آن‌ها به زبان ارمنى فراهم آورده است که در یکى از اطاقهاى جنب سردر کلیساهاى وانک در معرض تماشاى سیاحان قرار دارد. نگارنده این مقاله تعدادى از آن‌ها را یادداشت نمود و از مطالعه آن‌ها حدود پنجاه شغل و منصب که ارامنه به آن‌ها اشتغال داشتهان استخراج نمود. مشاغل و مناصبى که از مطالعه کتیبه هاى سنگ هاى قبور به دست آمد به شرح زیر است: ریخته گرى، گچبرى، زرگرى، کوه برى، ساعت سازى، بازرگانى، بافندگى، جولائى، پالاندوزى، قالىبافى، باغبانى، چکمه دوزى، کدخدائى، چینه کشى، تربیت اسب، امور چاپ، نوازندگى، خیاطى، حلاجى، دباغى، سموردوزى، قصابى، غربال سازى، شماعى، سلمانى، نانوائى، نجارى، کفاشى، نقاشى، مینیاتورسازى، قافله سالارى، ناخدائى، پزشکى، جراحى، پزشک دربار، مورخ، دبیر، مترجم، کلان‌تر، سنگ تراشى، شیشه برى، آهنگرى، اسلحه سازى، آینه سازى، مسگرى، بنائى، توپچىگرى، سربازى، کلاهدوزى.